Danh xưng "hóa thạch sống" và đâu là loài động vật tồn tại lâu nhất trên Trái Đất?

Trái Đất hiện đại vẫn còn tồn tại nhiều loài động vật được xem là "hóa thạch sống" bởi chúng được cho đã tồn tại từ thời tiền sử. Vậy đâu là loài sống lâu nhất trên Trái Đất và liệu danh xưng “hóa thạch sống” có phù hợp?


Vào tháng 11 năm 2010, Sách kỷ lục Guinness thế giới đã trao danh hiệu "sinh vật sống lâu đời nhất" cho Triops cancriformis hay tôm nòng nọc. Lý do là hóa thạch của loài này cho thấy những loài giáp xác giống tôm, có vỏ cứng như tôm nòng nọc đã xuất hiện từ kỷ Trias, khoảng 251,9 triệu đến 201,3 triệu năm trước. Hình dạng của tôm nòng nọc như chiếc xẻng, rất lý tưởng để đào xới tìm thức ăn dưới đáy nước, cũng là môi trường sống của loài này. Hình dạng này quá tối ưu khiến nó gần như không thay đổi gì qua hàng trăm triệu năm. Dù vậy, một nghiên cứu về DNA của tôm nòng nọc được công bố năm 2010 cho thấy loài tôm này thực tế vẫn tiến hóa bên dưới lớp vỏ cứng, từ đó tạo ra những khác biệt giữa các loài xuyên suốt thời gian mà con người không thể lúc nào cũng nhìn ra được.


Một nghiên cứu năm 2013 được công bố trên tạp chí PeerJ cho thấy Triops cancriformis thực tế chỉ là hậu duệ của các tổ tiên sống ở kỷ Trias và như vậy chúng chỉ mới xuất hiện cách đây khoảng 25 triệu năm. Một nghiên cứu khác cho rằng nó thậm chí chỉ mới 2,6 triệu năm tuổi. Vậy nên, danh xưng "sinh vật sống lâu đời nhất" của tôm nòng nọc bị lung lay.

Vậy ngoài tôm nòng nọc thì đâu là những loài tồn tại từ rất lâu trước đây trên Trái Đất? Thực tế có khá nhiều loài được xem là "hóa thạch sống". Chẳng hạn như các loài cá vây tay sống ở đáy biển sâu. Hoá thạch của cá vây tay được phát hiện lần đầu vào thế kỷ 19 và các nhà khoa học cho rằng chúng đã tuyệt chủng vào cuối kỷ Phấn Trắng, cách đây 66 triệu năm. Tuy nhiên, vào năm 1938 thì những người đi biển tại Nam Phi đã bắt được một con cá vây tay còn sống.


Liệu chăng sinh vật 400 triệu năm này vẫn còn tồn tại đến tận ngày nay? Thực tế loài cá vây tay được phát hiện ngày nay không giống với loài cá vây tay được phát hiện hóa thạch. Loài này đã thật sự tuyệt chủng và một nghiên cứu năm 2010 công bố trên tạp chí Marine Biology cho biết các loài cá vây tay còn tồn tại chỉ mới xuất hiện cách đây 20 - 30 triệu năm.


Tương tự với sam hay cua móng ngựa, những sinh vật cổ đại này có từ khoảng 480 triệu năm về trước và một nghiên cứu vào năm 2012 trên tạp chí Molecular Phhylogenetic & Evolution đã phát hiện ra rằng quần thể cua móng ngựa châu Á cổ đại nhất chỉ mới xuất hiện cách đây 25 triệu năm dù hình dạng của nó rất tương đồng với các hóa thạch nhiều trăm triệu năm.


Theo nhà sinh vật học tiến hóa Africa Gomez tại đại học Hull thì không có loài đơn lẻ nào có thể tồn tại hàng trăm triệu năm. Những nghiên cứu về hóa thạch cho thấy các loài thường chỉ tồn tại khoảng từ 500 ngàn đến 3 triệu năm trước khi chúng bị tuyệt chủng hoặc bị thay thế bởi một loài hậu duệ. Một ví dụ là DNA của các sinh vật có thể đột biến và những đột biến này có thể di truyền từ thế hệ này sang thế hệ tiếp thheo. Hai loài giống nhau về mặt di truyền cùng có thể giao phối, từ đó dẫn đến một loài lai mới phát triển mạnh mẽ hơn. Thêm vào đó, sự cạnh tranh trong môi trường sống cũng buộc các loài phải tiến hóa. Kẻ săn mồi tiến hóa kéo theo con mồi tiến hóa, chu kỳ này cứ lặp lại qua thời gian. Ngoài ra, các tác nhân môi trường cũng tác động đến thời gian tồn tại của các loài. Nếu không thích nghi tốt với môi trường hay tìm được cách di trú đến nơi khác có môi trường phù hợp, loài vật có thể tuyệt chủng.

Vì sự thay đổi diễn ra liên tục thế nên nhà sinh vật học Gomez cho rằng không có loài động vật nào được gọi là "hóa thạch sống" cả vì thuật ngữ này khiến người ta nghĩ rằng loài vật đó ngừng tiến hóa. Theo nhà nghiên cứu Scott Lidgard - phụ trách hóa thạch động vật không xương sống tại bảo tàng Field ở Chicago, thì thuật ngữ “hóa thạch sống” nên được sử dụng như một thuật ngữ chung để nghiên cứu các sinh vật có các thuộc tính nhất định chẳng hạn như tốc độ thay đổi hay tiến hóa chậm.

Live Science